З гісторыі Вялікабераставіцкай царквы імя Мікалая Цудатворцы

Па якіх бы дарогах ні ехаў ці ішоў падарожнік: ці то са Свіслачы на Гродна, ці з Ваўкавыска на Беласток – шлях яго пралягаў праз Вялікую Бераставіцу. Яшчэ здалёку, прыбліжаючыся да мястэчка, яго погляду кідаліся ў вочы крыжы і купалы мясцовай царквы, якая ўзвышалася амаль у цэнтры Бераставіцы, на крутым пагорку, як бы для гэтага самой прыродай ці людзьмі насыпаным. І як  нядаўна нам удалося ўстанавіць, у дакументах Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі ў г. Гродна, Вялікабераставіцкая царква ўжо ўпамінаецца ў 1654 г.

… А как церковная земля не измерена, то нельзя определить действительного оной количества; тем более, что по древним актам на имение землёй… участок этот не имел определённого размера. Фундуш этот пожертвован графом Иваном Казимировичем Ходкевичем и женою его Софией, уроженкой Пац, сходно дарственному документу 1654 года августа 4 дня выданного и находящегося при церкви, засвидетельствованного Митрополитом всей Руси...

12.07.1839 г.

На імя Гродзенскага Губернатара паступіў рапарт земскага Спраўніка аб стане, рамонце і будаўніцтве грэка-ўніяцкіх цэркваў ў Гродзенскім павеце і колькасці ў іх прыхаджан (24 лютага 1839 года ў Полацку прайшоў Царкоўны Сабор іерархаў уніяцкай царквы ў Беларусі і Украіне, які прыняў рашэнне аб далучэнні уніяцкай царквы да рускай праваслаўнай. Вось, напэўна, таму і збіраліся даныя аб стане уніяцкіх цэркваў і колькасці прыхаджан:

- ... Гольневская, 301 прихожанин… Требуется новая крыша и новая колокольня, починка досками пола.

Массолянская … 1378 прихожан …

Тетерёвская … 847 прихожан…

Великоберестовицкая … 1873 прихожанина…

Малоберестовицкая … 2252 прихожанина … Требуется починка полу, побелка внутри, новая крыша и колокольня.

31.12.1839 г.

Ваенны Начальнік Гродзенскага павета паведаміў Гродзенскаму Губернатару, што “... к сооружению новых греко-униатских церквей не приступлено в имении Тетеревка помещицы Поплавской и в казённом имении Дубно, также не охвачены починкой причты греко-униацких церквей в Великой и Малой Берестовицах и в Коптёвке…”

***

Трэба адзначыць, што і ў той час, калі ў Заходніх губернях Расійскай імперыі дзейнічала грэка-ўніяцкая царква (да 1839г.),  мясцовыя расійскія ўлады, па магчымасці, аказвалі дапамогу ў рамонце і будаўніцтве новых грэка-ўніяцкіх  храмаў. Але пасля далучэння іх да Рускай праваслаўнай царквы імі ўжо больш дэталёва сталі займацца дзяржаўныя органы: Губернскае праўленне і Канцылярыя Губернатара. Так, на адным з пасяджэнняў Гродзенскага Губернскага Камітэта па матэрыяльнаму забеспячэнні праваслаўнага Духавенства разбіраліся ў праблемах Вялікабераставіцкай царквы. У пратаколе гаворыцца (на мове арыгінала):

12.09.1844г.

Слушали: Проект Гродненского Уездного Предводителя Дворянства об обеспечении содержания причта Велико-Берестовицкой Православной Церкви.

Установили: Велико-Берестовицкая Церковь состоит в частном имении графини Косаковской, какой принадлежат 20 казённых дворов и помещичьих крестьян 252 двора. Имеет во владении своём усадебной и пахотной земли в 16 волок с сенокосами в урочище Хмелище, сверх того два плаца: под церковными плебанными строениями и богодельным домом, коих ограничение показано описью 1768 года.

Прихожан в приходе мужского пола 1054, женского пола 569.

Причт состоит: священник один – Николай Вощелович, дьячок один –  Степуржинский, пономарь один и просфирня одна…

…Приход этой церкви составляют крестьяне помещицы Косаковской, помещиков Ключевских и казённых крестьян, принадлежавших прежде к Велико-Берестовицкому костёлу, всего 272 двора, в том числе казённых 20…

…Строения при Церкви следующие:

– Жилой дом священника, совершенно ветхий, к починке непригодный…

– Конюшня из старого дерева, вновь перестроенная, имеет в длину и ширину по 9 аршин.

Крестьянская хата, именуемая богодельней, в коей помещается дьячок, строение длиною 9 ½ аршина и шириною 8 аршин, довольно исправная.

…Установлено, что на починку и постройку домов для священнослужителей назначено 500 рублей 84 копеек серебром, что на каждый двор составляет 1 руб. 84 ½ копеек серебром…

…На отопку домов и для кухни священнику и причту по примерному исчислению требуется 4 сажени трёхполенных дров. Эту повинность прихожане тоже обязаны выполнять (як і апрацоўку зямельнага ўчастка – Рэд.) деньгами, считая по существующим ценам сажень дров с доставкой в 3 руб., уплатить 12 руб. серебром или со всякого двора по 4 ½ коп.

 Комитет решил: утвердить условия заменения натуральных повинностей денежной выплатой не позже последнего дня декабря месяца…

…Произведение означенных построек для церковного причта возложить на дворовое управление имения Великая  Берестовица графини Косаковской, обязав к непременному окончанию таковых в течение одного года…

* * *

У 1850-х гг. было прынята рашэнне і аб пабудове новага храма ў Вялікай Бераставіцы. Спачатку планавалася будаваць яго з дрэва і на новым месцы. Вось што піша наконт гэтага Гродзенскаму Губернатару Скварцову Тайны Саветнік, Сенатар граф Станіслаў Касакоўскі:

21.05.1862г.

- ...На дворовое управление имения Великая Берестовица по распоряжению Начальства возложена была обязанность сооружения новой деревянной православной церкви, замест обветшалой, на новом месте.

В 1860 году это распоряжение отменено и велено произвести сооружение церкви на прежнем месте... Дворовое  управление приступило к работам, но вместо деревянной начало для большего удобства прихожан строить каменную церковь. Воздвигнули стены до окон, израсходовав на это из собственных средств на известь, кирпич, каменщиков и прочее около 2000 рублей...

Пад час вывучэння архіўных дакументаў па Вялікабераставіцкай царкве, мы натрапілі на  Прашэнне, якое паступіла ў Канцылярыю Гродзенскага Губернатара ад праваслаўных жыхароў вёсак Жабры і Пархімаўцы. У ім, у прыватнасці, гаворыцца:

15.05.1862г.

- ...В деревнях Жабры - 9 домохозяев, в Пархимовцах - 15 домохозяев. Мы в совершенно бедном положении с семейством нашим и уплатить 271 рубль серебром на строительство Берестовицкой церкви мы не можем в то время, как некоторые хозяева состоят без куска хлеба, не говоря уже о малозначительности скота… Ибо в прошедших годах из-за чрезвычайного неурожая мы подвергались совершенному крайнему разорению… поэтому просим уменьшить взыскание пожертвований на строительство храма Божьего по несостоятельности нашей… Но совсем от пожертвований мы не отрекаемся…

Фома Волчёк, Степан Сегодник, Адам Хвойницкий, Иван Волчёк, Иван Микульчик, Фома Микульчик, Алексей и Михаил Шимоволос, Иван Сегодник, Базыль Трахимович, Казимир Лукашевич, Иван Коваль...

Можа гэта супадзенне, але 27.06.1862г. крыху больш як праз месяц, Гродзенскі Губернатар (можна меркаваць, прааналізаваўшы Прашэнне жыхароў Жаброў і Пархімаўцаў, глядзі 15.05. г.г. – Рэд.) накіраваў пад грыфам “Сакрэтна” Начальніку края - Віленскаму, Гродзенскаму, Ковенскаму і Мінскаму Генерал-Губернатару пісьмо, у якім ён падтрымлівае просьбу сялян і, у прыватнасці, робіць наступны вывад:

- ...Разрешите мне приостановить эти взыскания до времени, пока не осуществиться предложение Правительства о постройке церквей самим Правительством, которое представлено на окончательное рассмотрение Государственного Совета…. В особенности было бы необходимо уволить ныне крестьян от чрезмерных повинностей на постройку церквей и содержание священников, чего в Римско-католических приходах не требуется…

13.07.1862г.

Начальнік края - Віленскі, Ковенскі, Гродзенскі, Мінскі Генерал-Губернатар адправіў пісьмо Гродзенскаму Губернатару, у якім выказвае падтрымку яго прапановам і просьбы бераставіцкіх сялян (гл. 15.05., 27.06. г.г.) “....приостановить взыскание с крестьян денег на строительство храмов до времени, пока не осуществиться предложение Правительства о постройке церкви самым Правительством...”

Генерал – Губернатар прызнае справядлівым скаргу сялян вёсак Пархімаўцы і Жабры на значныя зборы з сялян на будаўніцтва цэрквы і на ўтрыманне царкоўнага прытча. У пісьме далей гаворыцца:

- ... Признавая мнение Вашего Превосходительства, изложенные в представлении от 27 июня сего года совершенно основательными в отношении положения крестьян, я предлагаю Вам, Милостивый Государь, сделать распоряжение о приостановлении всех распоряжений касательно взыскания денег с них на сооружение Православной Церкви Берестовицкого прихода впредь до более благоприятных обстоятельств в устройстве их быта. О такой мере, вызванной политическими соображениями, сообщите от себя Епархиальному Начальству для сведения...

31.08.1862г.

З Канцылярыі Начальніка Гродзенскай Губерні, Гродзенскага Губернатара адпраўлена пасланне ў Літоўскую праваслаўную Духоўную Кансісторыю. У ім, у прыватнасці, гаворыцца:

- ... В письме Генерал-Губернатору я предлагал приостановить взыскание с крестьян на постройку православных церквей до времён, пока не осуществится предложение о постройке Церквей мерами самого Правительства по примеру губерний Белорусских, и что в особенности было бы необходимо, вообще освободить крестьян от чрезмерных повинностей не только на постройку церквей, но и других не менее обременительных налогов на содержание священников и их причтов и которых от Римско-Католических прихожан не требуется… Эти платежи могут дать возможность злонамеренным людям подстрекать крестьян с целью охлаждать их к православию, с которым так недавно соединились. Это имеет большое политическое значение.

Его Высокопревосходительство, найдя заключение моё основательным, изволил предоставить мне право сделать соответствующее распоряжение…

Господин Вице-Губернатор уже предложил Гродненскому Губернскому Правлению сделать соответствующее распоряжение, соответственно прописанному Генерал-Губернатором…

…В связи с этим не найдёт ли Консистория со своей стороны возможным отменить все свои распоряжения, касающиеся построек не только Берестовицкой, но и прочих церквей по вышеизложенным обстоятельствам…

Ад рэдактара: І толькі амаль праз 5 месяцаў Літоўская праваслаўная Духоўная Кансісторыя адказала Гродзенскаму Губернатару на яго пісьмо. Шчыра скажам, што не вельмі ахвотна пагаджаецца Епархіальнае Начальства з прапановамі Губернатара...

14.01.1863г.

У адказе Літоўскай праваслаўнай Духоўнай Кансісторыі Гродзенскаму Губернатару на яго пісьмо ад 31 жніўня 1862г. выказваецца згода з тым, што прыхаджан-сялян патрэбна вызваляць “…от чрезмерных повинностей… и обременительных налогов не только на постройку церквей, но и на содержание священников…” і пераходзіць толькі на дабраахвотныя ўзносы. Але ў сувязі з гэтым дзяржава павінна больш  фінансаваць будаўніцтва і рамонт цэркваў ...

“...Вместе с тем вопрос о починке Тетерёвской церкви с гражданскими властями обсуждается с 1846 года, а Тетерёвская церковь как не починилась, так и не починяется ...”

27.05. 1864г.

Гродзенскаму Губернатару Скварцову паступіла зноў Прашэнне ад Сенатара, Тайнага Саветніка, графа Станіслава Осіпавіча Касакоўскага. У дакуменце гаворыцца: “...на дворовое Управление имения моего Велико-Берестовица по распоряжению Начальства возложена была обязанность сооружения деревянной Православной Церкви. По составленной на этот предмет смете в 2356 руб. 33 коп. сбор распределён уравнительно на всех крестьян, входящих в состав этого прихода.

С местечка Берестовицы и восьми деревень этого имения  1920 руб.

С деревни Пархимовцы Ключевского 154 руб. 78 коп.

С деревни Жедри Ключевского (напэўна, маецца на ўвазе вёска Жабры) 99 руб. 79 коп.

С казённой деревни Карповцы 154 руб. 78 коп.

С казённой деревни Мошны 12 руб. 21 коп.

С казённой деревни Шелепки 14 руб. 25 коп.

…Воздвигнув стены до окон, израсходавано на это из собственных моих средств на известь, кирпич, каменщиков и прочее до 2000 руб. Но так как ожидаемых с прихожан денег не паступало и сбор оных по распоряжению Начальства в 1862 г. приостановлен для более благаприятных обстоятельств, то дальнейшия действия дворового Управления должны были прийти в застой по неимению необходимых источников...

…но желая вполне способствовать благотворительной цели, где бы могла воздвигаться честь и хвала Всевышнему, я готов приложить всевозможные старания к постройке новой Церкви, жертвуя необходимым для этого лесом и денежными средствами… Но тем не менее для достижения упомянутой цели я принуждён покорнейше просить Ваше Превосходительство сделать распоряжение о взыскании денег на постройку Церкви с прочих прихожан, разложенной как упомянуто выше суммы. Вместе с тем предписать местному Волостному Управлению заняться постройкой вновь начатой Церкви, освободив от этой обязанности Управляющего Велико-Берестовицкого имения…”

Каб дасканала разабрацца ў гэтай сітуацыі 28.09.1864г. Камісія Гродзенскага павятовага Камітэта па будаўніцтву праваслаўных цэркваў наведала Вялікую Бераставіцу і “...по освидетельствовании… Церкви и строений Причта… установила следующее:

1.Бывшая деревянная ветхая Церковь разобрана и из оставшегося от разборки материала построена на кладбище часовня, где ныне отправляется Богослужение. На месте, где существовала Церковь, начата в 1860 г. постройка новой Церкви из булыжного камня, в том же году заложены фундаменты и выведены стены вышиною до окон. Но в том же году постройка приостановлена...

3.Иконостас, бывший в Церкви, разобран, так как все части оного оказались ветхия и формы старинныя, почему и следует сделать новый…

4.Прихожан считается мужеского пола 1206 и женского 1158, а всего 2364, которые объявили чрез старшин своих готовность доставки к постройке Церкви потребного количества булыжного камня, щебня, песку, чернорабочих и подвод.

5.По освидетельствовании строений Священника и Церковного Причта оказалось нужным: для Священника в доме сделать новый пол, окна и двери, скотный сарай и погреб новые построить. Для Дячка, Понамара и Просфирни в доме заменить нижния ветхия венцы новыми и полы, двери, окны новые сделать, и все надворныя строения новыя построить.

… Предложить члену Комитета Архитектору Михаэлису составить проект и смету на постройку начатой Церкви. И особое исчисление лесного материала на починку и постройку строений для Священника и Церковного Причта…”

15.10.1864г.

У Вялікай Бераставіцы прайшоў валасны сход упаўнаважаных прадстаўнікоў жыхароў воласці ( ад 10 двароў – адзін. – Рэд.). Абмяр-коўвалася пытанне аб будаўніцтве новай Праваслаўнай царквы ў Вялікай Бераставіцы. Сход пастанавіў “... жертвовать по 30 коп. с дома наличными деньгами, доставлять нужныя материалы, производить черновыя работы бесплатно…”

30.10.1864г.

  З канцылярыі Гродзенскага Губернатара за яго подпісам адпраўлена пісьмо ў Гродзенскі Павятовы Камітэт па будаўніцтву праваслаўных цэркваў. У ім гаворыцца:

 – ... Мировой Посредник Гродненского Уезда 2-го Участка сообщил мне, что крестьяне Велико-Берестовицкой волости составили приговор о том, что они, желая содействовать своими пожертвованиями и трудами воздвижения Православной Церкви в местечке Великой Берестовице, жертвуют по 30 копеек с дому наличными деньгами, доставят булыжный и известковый камень, песок, воду и произведут земляныя работы безплатно. А с Администрации имения Великой Берестовицы Тайного Советника Графа Станислава Коссаковского письменным отзывом от 7-го октября сего года за № 174, данным на приглашение Посредника, обязались, согласно распоряжения Графа Коссаковского, на то, что дворовым Управлением будет  доставлено кирпича и сосновых брёвен столько, сколько понадобится для окончательного воздвижения Церкви в Великой Берестовице и, кроме того, дворовое Управление отпустит дерева для выжигания извести.

 Об этом для сведения и дальнейшаго, в чём будет следовать со стороны Комитета, распоряжения, даю знать...

* * *

У канцы кастрычніка 1864г. члены царкоўнага Савета Вялікабераставіцкай царквы над Святым Евангелем пакляліся, што пад час будаўніцтва храма яны будуць берагчы казённыя і грамадскія грошы, выкарыстоўваць іх толькі на патрэбы царквы. У падпісанай імі “Присяге (клятвенном обещании)” пазначаецца: “Я, нижеподписанный, обещаю и клянусь Всемогущим Богом, пред Святым Его Евангелием в том, что я ... по чистой моей совести и чести, без пристрастия и собственной корысти тщательно буду стараться и усердствовать ко благу церкви... Если я иначе поступлю, как нерадеющий о благе Церкви и общественности, в коем моё собственное заключается, пусть подвергнут меня нареканию собратия мои, и в бущем отвечу пред Богом и Страшным Судом Его...

Присягу выполнили: Осип Лазарчик, Степан Сегодник, Осип Желудок, Даниил Дешко, Иван Кожушко.

К присяге приводил Большеберестовицкой церкви священник Онуфрий Шеметило.

При присяге присутствовал Становой пристав  2-го стана (подпіс неразборлівы – Рэд. ).

* * *

Праз некаторы час Гродзенскі Губернатар запатрабаваў у Гродзенскага павятовага Камітэта па будаўніцтву цэркваў заключэнне аб ходзе будаўніцтва праваслаўнай царквы ў Вялікай Бераставіцы.

26.04.1865 г.

Стацкі Саветнік, Губернскі архітэктар І. Міхаэліс па просьбе Лашанскага Благачыннага (Вялікабераставіцкай Благачыніі тады яшчэ не было. – Рэд.) наведаў Вялікую Бераставіцу і агледзеў матэрыялы, нарыхтаваныя на заканчэнне будаўніцтва новай царквы. Ён адзначыў, што “...заготовлен весь лесной материал, булыжный камень, камень для выжига извести. Кирпич, листовое железо заказаны и за них заплачено… и ожидается доставка оного к июню текущего года. Имеется и прочий железный материал, стекла и краски. Сверх того условлено и каменщиков на всю работу. Словом, приготовление сделано такое, что представляется возможность постройку церкви окончить в течение 1865 года”.

15.05.1865г.

Гродзенскі Губернатар накіраваў Гродзенскаму павятоваму па будаўніцтву праваслаўных цэркваў Камітэту пісьмовае распараджэнне аб дадатковым выдзяленні “... тысячу пятьсот рублей на окончательную постройку церкви в местечке Великой Берестовице… Предлагаю эти деньги выдать Церковному Совету по мере надобности и усмотрению Комитета и стараться, чтобы церковь в Великой Берестовице была быстрее завершена… ”

Губернатар паведамляе, што і “… Генерал-Губернатар … просит наблюсти за своевременной постройкой названной церкви…”

20.05.1865г.

Царкоўны Савет Вяліка-Бераставіцкай царквы і яе свяшчэннік, ён жа Благачынны Лашанскай Благачыніі Ануфрый Шамеціла, зярнуліся з просьбай у Гродзенскі павятовы Камітэт дазволіць будаваць храм не з адным франтонам – а з чатырма франтонамі, што зробіць храм “весьма привлекательным”...

Заключэнне Старшыні Камітэта: “Прошу Архитектора Михаэлиса сделать заключение, что прибавление фронтонов со всех сторон церкви может быть разрешено и не вредно ни для прихожан, ни для притворов храма…”

Заключэнне архітэктара Міхаэліса: “Предполагаемая постройка фронтонов со всех сторон церкви, не только не будет вредною относительно прочности, но и полезною и для прочности, и для благовидности…”

16.06.1865г.

У Вялікай Бераставіцы быў член Гродзенскага павятовага Камітэта, архітэктар І. Міхаэліс, які разам з Царкоўным Саветам агледзелі будаўніцтва і ўстанавілі:

- …1. Что фундамент и цоколь церкви совершенно уже окончены, а ровно стены выведены до окон;

2. Что материала уже заготовлено, а именно:

полное потребное количество лесного материала;

то же материалов для заготовления извести, т. е. известковый камень и дрова для выжигания оной;

кирпича имеется на месте постройки 10 000 и закупленного в кирпичном заводе, но ещё не доставленного к месту постройки, 80 000 кирпичей, – а всего произведено работ на сумму две тысячи пятьсот рублей…

01.07.1865г.

Свяшчэннік Вяліка-Бераставіцкай царквы, ён жа Благачынны Лашанскай Благачыніі Ануфрый Шамеціла паведаміў Гродзенскаму Губернатару, што  “... казённые крестьяне Великой Берестовицы не принимают участия в строительстве нового храма...”

16.07.1865г.

Гродзенскі Губернскі Камітэт па будаўніцтву праваслаўных цэркваў паведаміў Гродзенскаму павятоваму Камітэту аб праведзенай рабоце па пісьму свяшчэнніка Вяліка-Бераставіцкай царквы Ануфрыя Шамеціла:

– ... В следствие поданной Начальнику Губернии Лашанским Благочинным Шеметело записки, об уклонении казённых крестьян  от принятия участия в работах при постройке Велико-Берестовицкой церкви, было предложено Гродненской Палате государственных Имуществ командировать Чиновника для убеждения крестьян в принятии участия в работах при означенной постройке. Согласно поступившему предложению, Палата уведомила Комитет, что Чиновник Шпеер убеждал казённых крестьян деревни Карповцы, на что они единогласно показали, что все они от участия в работах по постройке церкви не отказывались, но только ни разу не были требованы к ныне производившимся  работам, при чём Шпеер присовокупил, что при убеждении крестьян о необходимости принять участие в постройке храма Божия, не только с их стороны ропота не было, но повидимому они взялись за дело с усердием...

17.09.1865г.

Свяшчэннік Вяліка-Бераставіцкай царквы, ён жа Благачынны Лашанскай Благачыніі Ануфрый Шамеціла, накіраваў Рапарт у Гродзенскі павятовы Камітэт па будаўніцтву праваслаўных цэркваў, у якім піша: “… На окончание строящейся в местечке Великой Берестовице каменной Церкви, за исключением кирпича и лесного материала, пожертвованных Графом Коссаковским, по сметному исчислению положено 6487 рублей 16 копеек серебром. Между тем от Правительства на означенную постройку отпущено только 3000 рублей серебром в помощь прихожанам. При самом деятельном участии Прихожан, помогающих при чёрной работе и подвозе материалов, без помощи в деньгах… совершенно невозможно окончить строительство Велико-Берестовицкой церкви по предложенному проекту…”

Далей свяшчэннік падрабязна інфармуе, колькі і на што было патрачана грошай і просіць выдзяліць на працяг будаўніцтва неабходную суму.

20.10.1865г.

Міравы Пасрэднік 2-га ўчастка (Крынкаўска-Бераставіцкага) па даручэнню Гродзенскага павятовага Камітэта па будаўніцтву праваслаўных цэркваў зрабіў дэталёвае абследаванне царкоўнай будоўлі ў Вялікай Бераставіцы. У сваёй справаздачы ён падрабязна інфармуе Камітэт аб зробленым на будаўніцтве храма, аб матэрыялах, закупленых для царквы:

-...Железа листового для покрытия крыши куплено 293 пуда ( пуд – 16 кг. - Рэд.), денег с пересылкою и доставкою за оное уплачено 843 руб. 46 коп. Для водосточных труб куплено 17 пудов 33 фунта цинковой жести, уплачено 66 руб. 17 коп.  Для купола куплено белой жести на 34 руб. 63 коп. Материалы эти находятся в наличности и будет достаточно для окончания работ, за исключением малого количества белого листового железа. Стёкла для рам куплены...

... Уплачено на продовольствие вольнонаёмных людей, на водку, соль, говядину, молоко, сельди – всего 101 руб. 13 коп. Хлеб и приварок доставлялись  крестьянами...

… Не окончены следующие работы: постановка купола, отделка пола, устройство иконостаса, вставка дверей и оконных переплётов, покрытие крыши, подбивка потолков и вся штукатурная работа.

…Церковь крестообразная. Произведены работы очень хорошо, и, по-видимому, весьма прочно, материалы хорошие.

…Всё летнее и осеннее время прихожане крестьяне употреблялись на подвозку материалов, чем лишены были посторонних заработков… Принимая кроме того во внимание неурожай настоящего года, следовательно крестьяне лишены средств к денежным пожертвованиям…

По раскладке на деревянную церковь, которую предполагалось строить ещё в 1854 году, имелось в виду собрать денег на оную постройку: с имения Графа Коссаковского – 1920 руб. 53 коп.; с имения Коючевских дер. Пархимовцы – 154 руб. 78 коп., с деревни Жебрав наследников Ключевских – 99 руб.79 коп.; с казённых крестьян деревни Карповцев, Мошнов и Шелепков причиталось 181 руб. 24 коп. Имеется: Граф Коссаковский пожертвовал материалов более, чем на эту сумму, остальные весьма незначительные…

12.04.1866г.

У Вялікай Бераставіцы адбыўся валасны сход упаўнаважаных прадстаўнікоў жыхароў воласці ( ад 10 двароў – адзін ).

Абмяркоўвалася пытанне аб ахвяраванні грошай на завяршэнне будаўніцтва храма ў Вялікай Бераставіцы. “ … На это крестьяне заявили, что по случаю прошлогоднего неурожая, постоянных работ при церкви в прошлое лето и осень… они совершенно лишены в настоящее время денежных средств… Но желая по возможности скорей окончить постройку церкви, волостной сход приговорил: взять взаимообразно за круговою порукою из Мирского Ссудного капитала все наличныя деньги, оставшиеся от раздачи в ссуду крестьянам, а именно 483 рубля серебром и передать их на завершение строительства церкви. Означенную сумму обязуемся вернуть обратно в течение 2-х лет. Просим Губернский Комитет утвердить наш Приговор.

Кроме сего за неимением других средств в настоящее время решили просить вспомоществование от Правительства… ”

29.12. 1866г.

У Гродзенскі павятовы Камітэт па будаўніцтву праваслаўных цэркваў паступіла хадайніцтва ад Вяліка-Бераставіцкага царкоўнага Савета аб выдзяленні яшчэ тысячы рублёў серабром на завяршэнне работ па перабудове касцёла ў праваслаўную царкву. Хадайніцтва падпісалі свяшчэннік Ануфрый Шамяціла, члены Савета Осіп Лазарчык, Сцяпан Сягоднік, Осіп Жалудок, Данііл Дзежка, Іван Кажушка.

17.02.1868г.

Губернскі архітэктар Михаэліс агледзеў матэрыялы, падрыхтаваныя для іканастаса ў новай Вялікабераставіцкай праваслаўнай царкве, прызнаў іх прыгоднымі, “дал наставления мастерам, изготовил нужные шаблоны...”

26.10.1868г.

У прысутнасці вялікай колькасці прыхаджан адбылося ўрачыстае набажэнства, прысвячанае асвячэнню новага будынка Свята-Мікалаеўскай праваслаўнай царквы ў мястэчку Вялікая   Бераставіца. У богаслужэнні прымалі ўдзел больш за  10 свяшчэннікаў з суседніх парафій, а таксама свяшчэнаслужыцелі з Гродна.Ад рэдактара:  Будаўніцтва новага будынка праваслаўнай царквы пачалося ў 1860 годзе. Агульны праектны кошт будаўніцтва 6487 рублёў 16 капеек, у тым ліку за кошт казны – 4800 рублёў.

Пры пабудове царквы, як сцвярджаецца ў справаздачы Гродзенскаму Губернатару, граф Касакоўскі выдзяляў матэрыялы, якія ёсць на тэрыторыі яго ўладанняў. Прыхаджанамі гэтага прыходу “доставлено сколько нужно было чернорабочих, булыжного камня, песка и воды, стоимость которых не вошла в состав сметы, и наличными деньгами 483 рубля серебром”.

***

З завяршэннем будаўніцтва Праваслаўнага храма  у Вялікай Бераставіцы у мясцовай і суседніх парафіях значна павялічылася колькасць прыхаджан. Так, 11.01.1869г. Бераставіцкі Благачынны сваім пісьмом інфармаваў Гродзенскае Губернскае Праўленне аб колькасці прыхаджан у царкоўных парафіях Бераставіцкай Благачыніі, аб вёсках, якія ўваходзяць у царкоўныя прыходы, і колькасці прыхаджан, якія пражываюць у кожнай вёсцы. У прыходах значыцца:

1. Вялікабераставіцкай царквы (новая, каменная): 1419 мужчын, 1390 жанчын, усяго - 2809 прыхаджан.

2. Гольнеўскай царквы (каменная, новая): 207 мужчын, 205 жанчын, усяго - 412 прыхаджан.

3. Алекшыцкай царквы (каменная, будуецца): 688 мужчын, 649 жанчын, усяго – 1337 прыхаджан.

4. Малабераставіцкай царквы (каменная, новая): 1270 мужчын, 1299 жанчын, усяго - 2569 прыхаджан.

5. Масалянскай царквы (каменная, прочная): 743 мужчын, 660 жанчын, усяго - 1403 прыхаджан.

6. Цецяроўскай царквы (драўляная, прочная): 534 мужчын, 570 жанчын, усяго - 1104 прыхаджан.

7. Галынкаўскай царквы (каменная, прочная): 1329 мужчын, 1373 жанчын, усяго - 2702 прыхаджан.

8. Мастаўлянскай царквы (драўляная, прочная): 843 мужчын, 864 жанчын, усяго - 1707 прыхаджан.

9. Крынкаўскай царквы (каменная, новая): 1276 мужчын, 1323 жанчын, усяго - 2599 прыхаджан.

Прыпіска: “прихожане не довольно состоятельные”.

***

 Святары Вялікабераставіцкай царквы пастаянна клапаціліся аб выхаванні высокай  духоўнасці мясцовага насельніцтва, прапагандавалі цвярозы лад жыцця.

Так, па іх ініцыятыве 20.05.1871г. у Вялікай Бераставіцы прайшоў благачынны з’езд праваслаўных свяшчэннаслужыцеляў. На ім абмяркоўваўся Зварот да мясцовых уладаў з просьбай перанесці кірмашы ў мястэчках Вялікая Бераставіца, Індура, і Крынкі з “воскресных” на будні дзень. У прынятым Звароце гаворыцца, што “... существование воскресных базарных дней несовместимо ни с требованиями религии, ни с достоинством нашего православного Отечества”.

Ад рэдактара:  грамадзянскія ўлады падтрымалі просьбу свяшчэн-наслужыцеляў і прынялі рашэнне перанесці кірмашы з нядзелі на аўторак. Такі парадак існаваў і ў час панавання Польшчы (1921 – 1939 гг.). У пасляваенны час, дзесьці ў 1950-ых гадах, правядзенне кірмашоў з будніх дзён было перанесена на нядзелю. Адна з прычын: на калгасных палетках працавалі і ў нядзельныя дні, а тым больш у буднія...

30.06.1882г.

Газета “Литовские епархиальные новости” (№ 24) апублікавала пісьмо чытача з Вялікай Бераставіцы (напэўна, свяшчэннаслужыцеля або настаўніка. – Рэд.), у якім аўтар падымае пытанне аб барацьбе “за народную трезвость”. Ён піша: “...Я убеждён, что только окончательное запрещение всякой торговли и вином , и пивом на целый день в воскресные дни и праздники может заставить праздный люд уклониться от зла и творить благое, т.е. жить по воле божьей...”.

***

Праваслаўны храм  у Вялікай Бераставіцы і служыцелі яго прытча, як і усёй Вялікабераставіцкай Благачыніі, заўсёды апякавалі мясцовыя прыходскія школы, якія неслі праменні асветы  мясцовым дзецям прыхаджан. Па архіўных дакументах прыходская школа ў Вялікай Бераставіцы з некаторымі перапынкамі дзейнічала з 1615г. У школе, як правіла працавалі, адукаваныя і добрасумленныя настаўнікі.Так 26.07.1875г. Міравы Пасрэднік другога ўчастка (Бераставіччына ўваходзіла ў другі Крынкаўскі ўчастак) інфармаваў павятовыя ўлады, што і ў Вялікай Бераставіцы, і ў іншых вёсках  у школах і вучылішчах працуюць настаўнікі “поведения и нравственных качеств хороших” …

Велико-Берестовицкое приходское училище. Наставником Павел Качановский с 20.09.73 г. Поведения хорошего, должность исполняет усердно (Закон Божы выкладаў мясцовы свяшчэннік Антоній Будзіловіч. Паступалі ў гэтыя навучальныя ўстановы і кнігі).

Голынское народное училище этой же волости. Наставник Иероним Антонов Барановский с 1.12.1863г. Поведения и нравственных качеств хороших и в течение 12-тилетней службы наставником в Голынском народном училище был удостоен несколько раз благодарностей начальства и денежных наград в размере до 100 рублей. Ни в чём предосудительном не замечен. Обязанности свои исполняет весьма аккуратно и заслуживает особенное доверие от крестьян в образовании грамоте их детей, так что в Голынское  училище отдают своих детей даже крестьяне других волостей.

Мало-Берестовицкое народное училище этой же волости. Наставник Феодосия Михайлава Улейчик. Поведения и нравственных качеств хороших и ни в каких предосудительных поступках не замечена.

Олекшицкое народное училище Малоберестовицкой волости. Наставник Андрей Степанов Шедко. Поведения и нравственных качеств очень хороших и ни в каких предосудительных поступках не замечен.

Тетерёвское народное училище Велико-Берестовицкой волости. Наставник Стефанида Качановская в работе с 1.10.73 г. . Поведения хорошего, должность исполняет усердно.(Можна меркаваць, што гэта была жонка Паўла Качаноўскага, які працаваў у Вяліка-Бераставіцкім народным вучылішчы – Рэд.)

Массолянско-Богородицкое народное училище Богородицкой волости. Наставником с 1.09.1870 г. Николай Николаев. Поведения хорошего, должность исполняет усердно.

Клепачское народное училище Свислочской волости. Наставником с 1.09.1872 г. Лукьян Пополо. Поведения и нравственных качеств хороших,  ни в чём предосудительном замечен не был. (Інфармацыя аб Кляпацкім народным вучылішчы маецца ў іншым дакуменце – Рапарце Ваўкавыскага павятовага спраўніка. – Рэд.).

Адзначым, што праца настаўнікаў Вялікабераставіцкага прыходскага вучылішча і іншых вучылішч і школ Бераставіцкай Благачыніі, неаднаразова адзначалася ў губернскіх газетах. Так, “Гродненские губернские ведомости” паведамілі, што ў лютым 1905г. настаўнік Вялікабераставіцкага прыходскага вучылішча арганізаваў паломніцтва ў Жыровіцкі манастыр. Гродзенскі павятовы камітэт “Барацьба за народную цвярозасць” выдзяліў для гэтай мэты 15 рублёў (НГАБ у г.Гродна).

А 01.04.1905г. “Гродненские губернские ведомости” пісалі: “Учителем Берестовицкого приходского училища А.С.Онищиком в Великой Берестовице ведутся народные чтения против пьянства с использованием туманных картинок (магчыма, гэта было штосьці падобнае на слайды. – Рэд.) и участием хора…”.

17.06.1906г.

Газета “Гродненские губернские ведомости” пісала:

– … В губернии необходимо пропагандировать и развивать садоводство. В первую очередь этой работой должны заниматься народные училища и школы. Есть уже опыт выращивания садов, где уже велись практические уроки по садоводству в садах, которые уже вступили в период плодоношения. Такие сады имеются при Голынковском приходском училище –70 плодовых деревьев, 120 ягодных кустов, при Тетерёвском училище – 40 плодовых деревьев, при Великоберестовицком приходском училище – 4 плодовых дерева, 150 ягодных кустов, при Эйминовском – 7 плодовых дерева и 25 ягодных кустов… (У артыкуле ў асноўным называюцца вучылішчы Бераставіччыны … Ці не азначае гэта, што менавіта нашы землякі былі зачынальнікамі гэтай важнай справы? Не верыцца – але няўжо ў той час пладовыя дрэвы былі вялікай рэдкасцю? Калі нават пры Вялікабераставіцкім вучылішчы высаджаны 4 пладовыя дрэвы – гэта ўжо дасягненне? – Рэд.).

Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі ў г.Гродна, “Гродненские губернские ведомости”.

***

Адзначым, што мясцовыя прыходскія вучылішчы і школы атрымлівалі кнігі з Брэсцкай епархіі (г.Гродна), з Гродзенскай Дырэкцыі народных вучылішч. Так, 25.11.1884г. у Галынкаўскае прыходскае вучылішча паступіла пасылка з кнігамі. Пасылку атрымаў выконваючы абавязкі настаўніка Аляксей Фунт. Сярод кніг былі “Прописи”, “Библия”, “Книга для чтения” і іншыя. 

28.02.1885г.

Пасылку з кнігамі для Вялікабераставіцкага прыхадскога вучылішча атрымаў яго настаўнік Аляксандр Канстанцінавіч Валынцэвіч. У гэты ж дзень сваім пісьмом ён інфармаваў Гродзенскую Дырэкцыю народных вучылішч “…что препровожденные Дирекцией книги  для библиотеки вверенного мне училища получены в целости и сохранности… и записаны в книжный каталог под № 16 статьи фундаментальной библиотеки и под №14 статьи учебной библиотеки…”. 

***

За час існавання храма Святога Мікалая Цудатворцы ў ім служылі многія святары.

У Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі ў г.Гродна захоўваецца справа за 1890 год пад назвай «Дело по жалобе отставного писаря Плоцкого Болеслава на священника Антония Будиловича за захват его земли под Велико-берестовицкое кладбище».

Свяшчэннік А.Будзіловіч

Адстаўны афіцэр Баляслаў Мікалаевіч Плоцкі пісаў скаргу на імя Гродзенскага губернатара. Па яго загаду станавы прыстаў са старшыной валасной управы Мікалаем Кахно правялі праверку і спрэчку ўрэгулявалі. На старых могілках не хапала месца. Былі куплены блізляжачыя землі. Тэрыторыю абнеслі земляным валам і ровам, а потым прыступілі да пабудовы каменнай агароджы. Пабудовай кіраваў айцец Антоній Будзіловіч. Працавалі прыхаджане. Рэштка бруку засталася і цяпер (2013г.) з заходняга і паўднёвага боку сучасных могілак. Магіла святара захавалася і знаходзіцца на царкоўнай тэрыторыі. Помнік нагадвае сабой каменную стэлу з надпісамі, наверсе якой замацаваны крыж.

Надоўга застаўся ў памяці прыхаджан Валынцэвіч Канстанцін (1836-1906гг.), які быў дыяканам мясцовай царквы. Ён пахаваны пад сценамі храма. Яму пастаўлены помнік  “Канстанцінаў крыж”. Нарадзіўся Канстанцін Валынцэвіч ў мястэчку Вялікая Бераставіца ў сялянскай сям’і, адукацыі не меў. У 14 год быў прыняты дыяканам у Свята-Мікалаеўскую царкву і праслужыў там усё жыццё. Настаўнікам яго быў мясцовы святар Ануфрый Шэмяціла. Дыякан Канстанцін быў членам Царкоўнага савета пад час будаўніцтва мураванай царквы. Ён быў сведкам пасвячэння былога ксяндза І.Казлоўскага ў праваслаўнае веравызванне (02.08.1865г.). У сям’і Канстанціна Валынцэвіча было 6 дзяцей. Сын Аляксандр – настаўнічаў у г.Курску, Павел – скончыў Віленскую Духоўную семінарыю і служыў святаром і захапляўся фатаграфаваннем.

 

На здымках: святар Павел Валынцэвіч і яго сям’я. Здымкі зроблены П.Валынцэвічам

У ліку імён гэтых міласэрных людзей асобна стаіць імя настаяцеля Бераставіцкай Свята-Мікалаеўскай царквы Генадзія Усцінавіча Гаховіча (1897-1966гг.). Ён ў 1920 годзе скончыў Мінскую Духоўную семінарыю. Родзічы беражліва захоўваюць падараваную кнігу «Евангелие» з благаславеннем і подпісам епіскапа Мелхіседэка (Паеўскага). Айцец Генадзій прадоўжыў справу свайго бацькі, які таксама быў святаром. Святарамі былі яго родны брат – айцец Рыгор Гаховіч. З сям'і святароў была і матушка Вера Іванаўна (1903-1992гг.). Зберагліся фатакарткі яе бацькоў – свяшчэнніка Іаана Радзівіновіча і матушкі Вольгі. Святаром быў яе брат – айцец Рыгор Радзівіновіч.

Пасля заканчэння семінарыі айцец Генадзій быў накіраваны на прыход у мястэчка Гавезна Стаўбцоўскага раёна Мінскай вобласці. З 1938 года месцам яго службы стала Свята-Мікалаеўская царква ў Вялікай Бераставіцы.

Людзі старэйшага пакалення з Вялікай Бераставіцы добра памятаюць бацюшку Генадзія Усцінавіча і матушку Веру Іванаўну Гаховічаў: яны былі адукаваныя, інтэлігентныя людзі. У дом святара часта заходзілі прыхаджанне: хто вады напіцца, а хто дачакацца царкоўнай службы. Але хутчэй усяго прыходзілі пагутарыць, параіцца. У айца Генадзія раслі трое дзяцей – сыны-блізняты Уладзімір і Барыс і дачка Ніна. Акрамя іх у доме жыў дзьякан Рыгор Цынкевіч. Дачка Ніна (1926 г.н.) памятае, як у пачатку вайны ў доме з'явіўся маленькі брацік Алік.

Айцец Генадзій не раз бачыў старога чалавека з маленькім хлопчыкам 8-9-ці гадоў. Стары чалавек расказаў айцу, што хлопчыка завуць Саша, і што ён з разбітага цягніка каля в.Дзевяткі. Маці пад час бамбёжкі загінула. Айцец Генадзій забраў хлопчыка жыць да сябе. У доме святара было шмат кніг, некалькі музычных інструментаў. Святар ахрысціў Сашу Бялова, так звалі гэтага хлопчыка. У сям'і стала на адно дзіця болей. Потым яго аддалі ў Бераставіцкую школу, якая на той час была платная.

Саша Бялоў быў сынам афіцэра Савецкай Арміі Бялова Ананія Фаміча. Вялікая рызыка для ўсёй сям'і была гадаваць дзіця савецкага афіцэра ў час нямецкай акупацыі. Святар, рызыкуючы сваім жыццём,  дапамагаў партызанам прадуктамі харчавання, медыкаментамі.  Але трэба заўважыць, што ніхто з жыхароў Вялікай Бераставіцы не выдаў айца Генадзія Гаховіча, які прадставіў Аліка як свайго пляменіка. Саша Бялоў вельмі хацеў знайсці бацьку. У 1944 годзе, пасля вызвалення Беларусі, бацька і сын сустрэліся. Стаўшы дарослым, Саша Бялоў часта прыязджаў да айца Генадзія і заўсёды быў удзячны гэтай сям'і за сваё выратаванне.

Пасля вайны айцец Генадзій яшчэ амаль дваццаць гадоў свайго жыцця – да 1962 года – аддаў служэнню Богу і людзям Вялікай Бераставіцы. Памёр ён у 1966 годзе.

***

За час свайго існавання царква Свяціцеля Мікалая Цудатворцы перажыла многае. У 1960-х гадах у Вялікабераставіцкага храма быў такі ж самы незайздросны лёс, як і ва ўсіх культавых будынках таго часу. Ён быў зачынены і доўгі час у ім размяшчаліся склады розных арганізацый.

Але ў 1989 годзе храм вярнулі праваслаўнай абшчыне. Сіламі прыхаджан пачаліся рамонтныя работы. Асвяцілі храм ва ўрачыстай абстаноўцы ў прысутнасці некалькіх свяшчэннікаў і многіх-многіх прыхаджан. Старшыня Царкоўнага Савета Вялікабераставіцкага храма Мінец Ірына Генрыхаўна расказвае:

“…9 апреля 1990 года Высокопреосвященнейшим Филаретом, Митрополитом Минским и Гродненским,  Патриаршим Экзархом всея Беларуси настоятелем храма был назначен иерей Виталий Яромич, который и возглавляет приход до настоящего времени.

… Отец Виталий родился 24 июня 1964 года в с. Городное  Столинского района Брестской обл.. После окончания средней школы он  был певцом и чтецом в Свято-Вознесенском храме г. Столин, Одесскую Духовную Семинарию  окончил в 1987 году.

26 августа 1987 года был рукоположен во диакона и направлен в Гродненский Свято-Покровский собор.

08 ноября 1987 года был рукоположен во иерея и назначен настоятелем Свято-Параскевиевской церкви с. Ополь Ивановского района Брестской области.

С 9 апреля 1990г. до настоящего времени отец Виталий является настоятелем храма Святителя Николая Чудотворца г. п. Берестовица.

Все эти годы заботами и трудами настоятеля   с помощью прихожан храм приводился в порядок. К храму подведены вода и природный газ, сделано автономное газовое отопление. В 1990 году был построен двухэтажный, двухквартирный церковный дом для проживания священника и регента.

В 1998 году сделан и установлен новый резной иконостас, а в 1999 году изготовлены пять напольных киотов.

Восстановлена каменная ограда вокруг храма.

В 2008 году было выполнено детальное исследование несущих конструкций кровли храма, согласно которому значительная часть деревянных конструкций нуждалась в замене. По благословению Преосвященнейшего Артемия, епископа Гродненского и Волковысского был начат ремонт кровли храма.

В 2008 году было получено разрешение Департамента по охране историко-культурного наследия и изготовлена проектная документация на реконструкцию кровли храма. Выполнены работы по реконструкции колокольни. 16 декабря 2008 года на колокольню был поднят новый купол и водружён освященный крест.

3 апреля 2009 года во время соборного богослужения духовенства Берестовицкого Благочиния после Литургии Преждесвященных Даров Его Преосвященство Владыка Артемий освятил новый крест на купол храма.

Были заменены и укреплены несущие конструкции кровли и 2-го октября 2009 года на храм был поднят новый купол и крест. Верхняя часть храма была перекрыта окрашенной жестью.

В 2010 году была отремонтирована кровля и перекрыта нижняя часть храма,  установлена новая дубовая входная дверь, заменены окна, сделан ремонт фасада и уложены новые полы в храме, отремонтирована и оборудована новой мебелью ризница храма, построена купель для крещения взрослых.

В 2010-2011гг. был отремонтирован церковный дом, а так же отремонтировано и оборудовано новой мебелью помещение воскресной школы.

В текущем году завершён ремонт храма. К настоящему времени выполнены работы по подшивке  и покраске потолков, ремонту и покраске стен.

С 1990 года при храме действует воскресная школа для детей и для взрослых. При воскресной школе действует детский хор, который является участником всех фестивалей православных песнопений Гродненской Епархии. Неоднократно хор получал награды фестиваля. В настоящее время детский хор регулярно поет за богослужением. 

В 2010 году по благословению Преосвященнейшего Артемия, Епископа Гродненского и Волковысского воскресная школа для взрослых преобразована в катехизические курсы.

При храме открыта библиотека духовной литературы, которой пользуются  дети и взрослые.

С 2003 года о. Виталий духовно окормляет пограничную заставу № 9 д. Галынка войсковой части 2141. На заставе оборудован молитвенный уголок, где   проходят встречи с военнослужащими.

21 ноября 2009 года «За старание и усердие, проявленные на ниве духовного окормления и нравственного воспитания воинов - пограничников» он награжден грамотой командира войсковой части 2141 полковника И. Е. Буткевича.

26декабря 2011 года Председателем Государственного пограничного комитета генерал-майором И. А. Рачковским награжден нагрудным знаком «90 лет органам пограничной службы Республики Беларусь» 

Кроме забот о благосостоянии Берестовицкого храма за время  служения Благочинным Берестовицкой Благочинии отец Виталий заботился о восстановлении закрытых храмов Берестовицкого района.

По его инициативе были начаты работы по строительству нового храма на месте полностью разрушенного деревянного храма в деревне Клепачи, который был построен и освящен в 1997 году. В этом же году был открыт и освящен домовой храм в деревне Поплавцы.

В течение нескольких лет велись работы по восстановлению и ремонту храма в деревне Гольни. Храм был восстановлен и освящен в 1998 году.

Все эти храма были отрыты благодаря инициативности, настойчивости и трудам отца Виталия и местных прихожан.

Все труды отец Виталия были неоднократно отмечены священноначалием.  В 1991 г. о. Виталий был награжден камилавкой, 1995г. – наперстным крестом, 1997г. – палицей, в 1997, 1998 и 2000г. за труды во славу церкви Божией был награжден архиерейскими грамотами…”

Вялікай падзеяй для веруючых і ўсіх жыхароў Бераставіччыны быў прыезд у Вялікую Бераставіцу Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі Аляксія ІІ у ліпені 1995 года.

На здымку: Сустрэча Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі Аляксія ІІ у Вялікай Бераставіцы.

Над матэрыялам працавалі: аўтар Мікалай Пацэнка.

Камп’ютарны набор: Наталля Багдановіч, Наталля Глякоўская, Алена Огер, Алена Хоміч.